Ege Boğaç Erdoğan – Şu sıralar satranç dünyası, “Yazsanız bu kadar olmaz!” dedirtecek tipten bir skandalla çalkanıyor. Son dünya şampiyonu Magnus Carlsen, bir kaç hafta evvel itibarlı Sinquefield Kupası’nın üçüncü tipinde, turnuvanın en düşük reytingli oyuncusu 19 yaşındaki Hans Niemann karşısında sürpriz bir mağlubiyet aldı. Carlsen, maç sonu röportajında Niemann’ın “Magnus bana kaybettiği için utanıyor olmalı!” kelamlarının akabinde, Jose Mourinho’nun “Konuşursam başıma bela alırım” kelamlarına atıfta bulunduğu bir tweet’le turnuvadan çekildiğini açıkladı.
Satranç gündemine bomba üzere düşen bu açıklamadan sonra Carlsen’ın Niemann’ı üstü kapalı bir halde hile yapmakla itham etmesi, satranç etraflarında tartışılmaya başlandı. Büyük ustalar, Niemann’ın geçmiş maçlarının ayrıntılı tahlillerini yapmaya koyulurken, Youtube’daki en tanınan satranç yayıncılarından hususla ilgili yorumlar paylaşıldı. O kadar ki, Elon Musk bile titreşimli bir seks oyuncağının kullanıldığını ima ederek tartışmaya Twitter’dan dahil oldu. Lakin öykü burada da bitmedi. Julius Baer Generation Cup’ta tekrar eşleşen ikiliden Carlsen, birinci atılımını yaptıktan sonra maçı terketti. Argümanları reddeden Niemann, “Gerekirse soyunup çırılçıplak oynayabilirim!” diyerek olayı düzgünce dramatik hale getirdi.
‘Kötü niyetin hududu yok’
Peki klasik satrançta (masa başında) hile yapmak mümkün müdür? Olayı daha âlâ anlamak ve perde gerisini aralamak için aklıma ilkolul yıllarımda birlikte satranca başladığım arkadaşım Fethi Apaydın geldi. Ben faal satrancı lise sonrası bırakıp öteki alanlara sürüklenmişken, o, profesyonel olarak bu alanda ilerlemiş, FIDE ustası (FM) unvanını kazanmış, hatta kendi ismiyle kurduğu satranç okullarıyla gelecek kuşaklara bu sporu sevdirmek için çalışıyor. 2018 Türkiye Kupası şampiyonu Apaydın’a “İnternet maçlarında bunun olabilirliğini anlayabilirim fakat klasik satrançta karşı karşıya oturan ve kameraların canlı olarak yayınladığı bir maçta hile nasıl olabilir?” diye soruyorum. “Bunun çok çeşitli teknikleri var, makûs niyetin sonu yok!” diyerek cevaplamaya başlıyor
Apaydın. Şöyle devam ediyor:
“Teknoloji çok geliştiği için, örneğin evvelden turnuvalara giderken derlerdi ki ‘Telefonla giremezsin.’ Daha sonra ‘Dijital saatle giremezsiniz’ dendi. Son kurallara nazaran artık mesela ben mekanik saatle dahi giremem. Bunlar aslında ‘hile karşıtı’ tedbirler… En meşhur hile yolu ‘böcek’ yerleştirilmesi. Natürel bu işin bir de titreşimli olanı var. Mesela ayak başparmağına titreşimli bir alet yerleştirdiğini düşün. Kısa ve uzun sinyallerle kodladığında, bunun, muhtemelen Mors alfabesine emsal bir formda atılıma dökülmesiyle dışarıdan bilgi alınması mümkün olabilir.”
‘Asla efsane olamaz’
Apaydın’a, Carlsen ile Niemann ortasındaki sıkıntı hakkındaki görüşlerini soruyorum… Apaydın şu yanıtı veriyor:
“Herkes şunu söylüyor: ‘Kanıtlanamadığı için bu mevzuda bir şey söylemek hakikat olmaz.’ Lakin ‘Normal bir durum olmadığını düşünüyoruz’ diyen çok kişi var. Ben farklı bir açıdan bakıyorum olaya. Hile olsa da olmasa da ben her ikisini birden hatalı buluyorum. İkisi de satranç ismine yanlışsız şeyler yapmıyor, şovmen usulü hareketler sergiliyor… Carlsen’den evvelki hiçbir dünya şampiyonu bu kadar şovmen değildi, dünya şampiyonu denildiğinde kılık kıyafetiyle, konuşmasıyla bir ağırbaşlılığı vardı. Carlsen’in internet işine bu kadar fazla yönelmesi güzel değil. Ben bir dünya şampiyonunu artık kulağında kulaklıkla bir pencere içerisinde görmekten bıktım! Mesela Gary Kasparov çok değerli bir markaydı, onunla önemli farkları var. O yüzden Carlsen hiçbir vakit bir efsane olamaz, yalnızca fenomen olur. Niemann’a gelecek olursak, hile yaptıysa aslında çok makus bir durum lakin yapmadıysa da bu verdiği demeçlerle işi güzelce laubalileştiriyor.”
‘Bunlar satranca yakışmıyor’
Hile konusunun, bu mevzuya hassas insanları irrite ettiğini kaydeden Apaydın, “Azerbaycan Ulusal Takımı’ndan arkadaşlarım var. Birinin görüntüsünü gördüm, elektronik aygıtlarla arama yapıyorlar maçtan evvel. Adam da reaksiyon veriyor, ‘Ben satranç oynamaya geldim, bu neyin araması?’ diye. Hile olayları yüzünden bu hususlara dikkat eden insanları da irrite ediyorlar. Bizim yurtdışı tertiplerde şahit olduğumuz şeyler var. En berbatı hile yapılması değil, hile yapmamış bir insanın hile yaptı damgası yemesi” tabirlerini kullanıyor.
Hile ibareleri var
Bu husus hakkında yazılı bir açıklama gönderen FIDE Engelliler Komitesi Üyesi, “Engelsiz Satranç” ismiyle da Türkiye’de çalışmalar yapan Avukat Seçkin Serpil, masumiyet karinesinin değerini vurguluyor. Serpil, “Hile yapmış olabileceğine dair birtakım ibareler var. İstatiksel olarak eşşiz bir ELO (reyting) yükselişine sahip. Fakat bunların hiçbiri ispat değil. Algı ile karar veremeyiz. Kabahati kanıtlanana kadar herkes temizdir ve ortada somut bir kanıt yok” sözlerini kullanıyor. FIDE Ustası (FM) Selim Çıtak ise “Ben ortada kaldım, adam çok kuşkulu fakat ispat yok. İspat olmadığı sürece oyuncunun töhmet altında kalmasını yanlışsız bulmuyorum” değerlendirmesini yapıyor.