Derleyen: Betül Topaklı / Milliyet.com.tr – ‘Ruhun gıdası’ olarak tanımlanan müzik, birçoğumuza günlük hayatın coşkusunda ve hüznünde eşlik ediyor. İnsan hayatına olan tesirleri sanıldığından çok daha fazla olan müzik aslında yalnızca psikolojimizi etkilemekle kalmıyor, birebir vakitte hayatımıza da dolaylı yoldan taraf veriyor. Tarih, bugüne kadar milyonlarca insanın lisanına pelesenk olan, içine birçok yaşanmışlık sığdırılmış unutulmaz bestelerle dolu. Bu bestelerden kimilerinin öyküleri ise yalnızca ülke sonlarını aşmakla kalmıyor birebir vakitte asırlara da meydan okuyor. Bu müziklerden biri de 1889 ile 1968 yıllarında yaşamış olan Macar besteci Rezső Seress’e ilişkin olan, Türkçede ‘Kasvetli Pazar’ manasına gelen ‘Szomorú Vasárnap’tı. Macar piyanistin bu unutulmaz bestesi, sahip olduğu karanlık kıssa ile birleştiğinde birçok dinleyicinin ruh halini altüst etmeyi başarmıştı.
YOĞUN BİR DEPRESYONUN ÜRÜNÜYDÜ
Takvimler 1933 yılını gösterirken Macar bestekar Rezső Seress sırf kendi hayatını değil, çok sayıda farklı insanın ömrünü derinden etkileyecek hüzünlü bir bestenin altına imza attı. Bazı rivayetlere nazaran bu beste, sarsıcı bir ayrılığın akabinde gelen ağır bir depresyonun eseriydi. Bazı rivayetlere nazaran ise bu beste, Seress’in ömür ve dünya hakkındaki öteden beri sahip olduğu karamsar hislerin ve periyodun Avrupası’nda yaşanan çarpıcı siyasal gelişmelerin tesiriyle ortaya çıkmıştı.
TAM İKİ YIL BOYUNCA KİMSE SESLENDİRMEDİ
Macar şair László Jávor, yakın arkadaşı Seress’in bestesine kelam yazarken muhtemelen pek de zorlanmamıştı. Zira çalışmaları sırasında duyduğu müzik, kendi başına bile son derece etkileyiciydi. Sonuçta Jávor, Seress’in bestesi kadar dokunaklı olan kelamları kâğıda aktarmayı bitirdiğinde, ileride çok sayıda insanı hayattan vazgeçirecek ve ‘uğursuz’ olarak isimlendirilecek müzik da böylece 1933 yılında tamamlandı. Ancak birinci vakitlerde işler pek de Macar müzisyenin beklediği üzere ilerlemedi. Seress, müziğini yayınlayacak bir plak şirketi bulamıyordu. Üstelik bu durum 1935 yılına kadar devam edecekti.
Tam iki yıl boyunca yayınlanmayı bekleyen bu beste, en sonunda periyodun tanınan şarkıcısı Pál Kalmár’ın beğenisini toplayınca işlerin seyri de değişecekti. Pál Kalmár’ın bu şarkıyı seslendirmesiyle birlikte hem ‘Kasvetli Pazar’ın bestekarı hem de binlerce kişinin hayatı da baştan aşağıya değişti.
Derin hüzün barındıran müziğin, devrin tanınan müzikçilerinden Pál Kalmár tarafından seslendirilmesinin akabinde, yaşanan bir dizi vefat Macaristan’ın gündemine adeta bomba üzere düştü. Müziğin yayınlanmasından sonra birçok kişi hayatına son vermeye başlamıştı. Üstelik bu bireylerden biri de Macar bestekarın şimdi yeni ayrıldığı sevgilisiydi. Bayan, bir şişe zehir içerek hayata veda etmişti. O devirde müzik ile bayanın vefatı ortasında bir bağ kurmayı reddedenler, ortaya çıkan bir notla bir arada gerçeği itiraf etmek zorunda kalmıştı. Seress’in sevgilisi, hayata veda ederken arkasında ‘Kasvetli Pazar’ın kelamlarının de yer aldığı bir not bırakmıştı.
İNGİLİZCEYE ÇEVRİLDİ, TÜM AVRUPA ETKİLENDİ
Yaşanan trajik mevt, birçok bireye nazaran şarkıyı ‘uğursuz’ olarak isimlendirmek için kâfi bir sebepti. Fakat tüm ‘uğursuz’luğuna karşın müzik başka yandan giderek daha da tanınan olmaya başlamıştı. Üstelik müziğin şöhreti sadece Macaristan ile sonlu kalmadı.
1936 yılına gelindiğinde Sam M. Lewis isimli bir ABD’li kelam muharriri, ‘Kasvetli Pazar’ın kelamlarını İngilizceye çevirdi. Müziğin kelamlarının İngilizceye çevrilmesinden sonra besteye olan ilgi daha da arttı. ‘Gloomy Sunday’ ismiyle İngilizcedeki yerini alan müziğin ünü kısa vakitte tüm Avrupa’ya yayıldı.
İNTİHAR NOTLARINDA MÜZİĞE GÖNDERME
‘Uğursuz şarkı’ bir yandan Avrupa genelinde hüzün dalgaları yayarken öteki yandan ise Macaristan’da birçok can almaya devam ediyordu. Seress’in sevgilisinin dışında birçok kere daha vefat yaşanmıştı. Özellikle ülkenin başşehri Budapeşte’de neredeyse peş peşe birçok kişi hayatına son veriyor, bıraktıkları notlarda bu müziğe yapılan bir gönderme herkesin dikkatini çekiyordu. Hayatına son verenlerin kimileri yaşlı kimileri ise gençti. Bazıları bayan, bazıları ise erkekti. Birbirleriyle en ufak bir bağı olmayan bu şahıslar ortasında hayata veda ederken not bırakmayanların konutlarında inceleme yapılıyor, sonuç ise tekrar birebir kapıya çıkıyordu. Pikaplardan çıkan son plak daima ‘Kasvetli Pazar’ oluyordu.
ŞARKIYI YASAKLAMALARI BİLE YETMEDİ
Şarkının bir anda Avrupa’nın en tanınan müziği haline gelmesi, hayatına son verenlerin sayısının da giderek artmasına sebep oldu. Londra’dan Roma ve Viyana’ya kadar tüm Avrupa’da ‘Kasvetli Pazar’la hayata veda edenlerin trajik vefatları gazete manşetlerindeki yerini aldı. Üstelik bestenin 1941 yılında Billie Holiday üzere bir müzik efsanesi tarafından yorumlanması, vefatları kıta Avrupası’ndan Amerika kıtasına da taşımıştı. Müziğin binlerce kişinin canını almasıyla birlikte ortalarında İngiltere ve Macaristan’ın da olduğu kimi Avrupa ülkeleri, yaşanan trajik ölümlerin önüne geçmek için şarkıyı yasaklama kararı bile aldı. Ancak hiçbir yasak, müziğin popülaritesini azaltmaya yetmedi.
Bu devirde Batı dünyası yıkıcı bir savaşın pençesindeydi. ‘Gloomy Sunday’ ise hiç elbet periyodun ‘kasvetli’ havasını en yeterli yansıtan müzikti. Bu sebeple hüzünlü müzik giderek tanınan olmayı başardı ve Avrupa radyolarında en fazla çalınan eser haline geldi.
Çok sayıda insanın vefatına neden olan, tarihin en karanlık sanat yapıtlarından biri haline gelen müzik, artık Macarlara ithaf edilen bir ‘hayata veda şarkısı’ olarak anılmaya başlandı. Pek çok kişiyi vefata götüren bu ‘ölümsüz’ eser, bestekarının de hayatını önemli bir halde etkiledi. Sevgilisini birçoklarına nazaran bu müzik yüzünden kaybeden Seress, İkinci Dünya Savaşı yıllarını bir Nazi toplama kampında geçirdi lakin hayatta kalmayı da başardı. Sanatçı, savaşın akabinde bir taraftan çeşitli tiyatrolarda ve sirklerde çalıştı, öteki taraftan beste yapmaya da devam etti.
‘BU ‘ÖLÜMCÜL ŞÖHRET’ BENİ İNCİTİYOR’
Ancak Seress, ‘Gloomy Sunday’in büyük sükse yapan muvaffakiyetinin altında adeta eziliyor, hiçbir vakit bu kadar tanınan bir eser yaratamayacağından tasa ediyordu. Kaygılarında haklıydı, zira ‘Kasvetli Pazar’dan daha da ‘ölümsüz’ olabilecek bir eser hiçbir vakit yaratamadı. Macar bestekar, ‘Gloomy Sunday’in kazandığı popülerlik ve ilişki kurulan trajik vefatlar hakkında tarihe geçecek şu kelamları söyledi:
“Suçlanan bir adam olarak bu ölümcül muvaffakiyetin ortasında duruyorum. Bu ‘ölümcül şöhret’ beni incitiyor. Kalbimdeki tüm hayal kırıklıklarını bu müziğe döktüm ve görünüşe nazaran benimki üzere hislere sahip öbürleri da bu müzikte kendi acılarını bulmuşlar.”
Birçoklarına nazaran dolaylı bir formda de olsa çok sayıda insanın vefatından sorumlu olarak görülen Seress, 1968 yılında Budapeşte’de yüksek bir binadan kendini boşluğa bıraktı ve hayatına son verdi. Seress’in binlerce kişiyi öldüren bu ‘ölümsüz’ bestesi ise tarihin en sıra dışı olaylarından biri olarak anılmaya devam ediyor.
